Autor tekstu: Szymon Świętoniowski, Kancelaria Sejmiku UMWP
Autor zdjęcia: Związek Rodowy Dzieduszyckich

Sejmik Województwa Podkarpackiego na swoim X posiedzeniu, które odbyło się 23 grudnia 2024 r. podjął uchwałę stanowiącą, że rok 2025 został oficjalnie ustanowiony został Rokiem Włodzimierza Dzieduszyckiego. Decyzja ta, podjęta jednogłośnie przez radnych województwa i ma na celu uczczenie dorobku jednego z najwybitniejszych działaczy społecznych i kulturowych XIX wieku, którego życie i działalność pozostawiają niezatarty ślad w historii Polski oraz Podkarpacia.

Rok Włodzimierza Dzieduszyckiego to czas refleksji nad wartościami, które wyznawał, a była to: miłość do nauki, kultury i ojczyzny. To również okazja, aby przypomnieć o konieczności ochrony dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego oraz inspirować przyszłe pokolenia do działań na rzecz wspólnego dobra.

Kim był Włodzimierz Dzieduszycki? 

Włodzimierz Ksawery Tadeusz Dzieduszycki urodził się 22 czerwca 1825 roku w Jaryszowie na Podolu w zamożnej rodzinie ziemiańskiej. Był synem Józefa Kalasantego i Pauliny z Działyńskich. Otrzymał staranne wykształcenie, był uczniem tak znakomitych uczonych i pedagogów, jak Hiacynt Łobarzewski, Wincenty Pol, Franciszek Stroiński. Atmosfera rodzinnego domu i edukacja uwrażliwiły go na przyrodę, sztukę i kwestie społeczne. Ożenił się z Alfonsyną z Miączyńskich, z którą miał cztery córki.
Po 1847 roku Włodzimierz zaczął częściej bywać we Lwowie. Przeniósł tam stopniowo swoją kolekcję, a także księgozbiór, który zaczął tworzyć jego ojciec. Bogatą Bibliotekę Poturzycką udostępnił w 1858 roku szerokiemu gronu czytelników – z jej zasobów korzystali młodzież, ludzie nauki i literaci.

Był wielkim znawcą ptaków, autorem opracowania Opis ptaków krajowych, stworzył imponującą kolekcję ornitologiczną. Prywatne zbiory przyrodnicze Włodzimierz Dzieduszycki przeniósł do Lwowa i tam przekształcił w Muzeum Przyrodnicze. Początkowo była to prężnie działająca i dobrze zorganizowana placówka prywatna, ale we wrześniu 1880 roku przy okazji wizyty Franciszka Józefa I w Galicji założyciel przekazał ją krajowi. W Muzeum im. Dzieduszyckich utworzono również dział etnograficzny, do którego trafiły bogate zbiory związane z zainteresowaniem Włodzimierza wytwórczością ludową.

W 1886 roku założył pierwszy rezerwat przyrody na ziemiach polskich – Pamiątkę Pieniacką: obejmował on ok. 22 ha starego bukowego lasu w okolicach Złoczowa. Z jego inicjatywy wprowadzono również ochronę różnych gatunków zwierząt w określonych porach roku. Jako ornitolog słynął na całą Europę, a o jego naukowych odkryciach do dziś świadczą niektóre łacińskie nazwy ptaków, zawierające jego imię i nazwisko.

Dzieduszycki angażował się w życie polityczne, w latach 1863–1864 wspierał powstańców styczniowych. W zróżnicowanej etnicznie i wyznaniowo Galicji zyskał szacunek i akceptację również działaczy ukraińskich, dzięki czemu działał na rzecz integracji różnych środowisk. Był posłem na Sejm Krajowy, a także włączał się w działania społeczne: propagował rozwój przemysłu domowego, wspierał lokalne ośrodki rzemiosła, dając środki na zakładanie szkół, m.in. garncarskich. W dobie coraz większej popularności organizowanych w Europie wystaw światowych zdobył zasłużoną sławę świetnego organizatora ekspozycji, ukazujących bogactwo galicyjskiego rzemiosła i sztuki ludowej, a także popularyzujących polską historię i kulturę, co miało wówczas doniosłe znaczenie polityczne.

Był mecenasem sztuki. Kolekcjonował dzieła wybitnych polskich artystów, m.in. Artura Grottgera, Jana Matejki, Juliusza Kossaka, Franciszka Tepy. Wspierał twórców finansowo, fundując dla nich stypendia (np. dla Adama Chmielowskiego) lub wspomagając w ich trudnej sytuacji, jak w przypadku chorego na gruźlicę Artura Grottgera.
Za zasługi został uhonorowany wieloma odznaczeniami. W uznaniu dla działalności naukowej przyznano mu członkostwo wielu towarzystw naukowych krajowych i zagranicznych, w 1894 roku otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Lwowskiego. Zmarł po długiej chorobie 18 września 1899 roku w Poturzycy. Został pochowany w Zarzeczu.